Tabiat dunyosida odamlarda savol va qiziqish uyg‘otadigan ajoyib hodisalarni tez-tez kuzatish mumkin. Bunday hodisalardan biri – qushlarning yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyalarida qanday qilib xotirjam o‘tirishidir. Nima uchun qushlarni tok urmaydi?
Bu savol nafaqat qiziquvchanlikni, balki elektr va tirik mavjudotlarning o‘zaro ta’sirini tushuntiruvchi fizika asoslarini ham qamrab oladi. Ushbu maqolada biz nima uchun qushlar simlarda o‘tirganda tok urmasligini va o‘sha paytda elektr toki bilan nima sodir bo‘lishini tahlil qilib ko‘ramiz.
Masalaning ilmiy tomoni: olimlarning tushuntirishi
Qushlar yuqori voltli simlarga o’tirganda elektr toki urmaydi, chunki fizika qonunlariga ko’ra qushning kuchlanishi kabelning kuchlanishiga o’xshaydi. Qushlar faqat bitta simga o’tiradi va shu bilan birga tananing biron bir qismi bilan yerga tegmaydi, shuning uchun ularning kuchlanishi kabelning kuchlanishiga to’g’ri keladi.
Agar qush bir vaqtning o‘zida boshqa potentsial yoki erga ulangan narsaga tegsa, potentsial farq paydo bo‘lib, uning tanasi bo‘ylab oqim o‘tadi, bu elektr toki urishiga olib keladi.
Qushlarni elektr toki urmasligining sababi ularning tanalari oqim o‘tishi uchun zarur bo‘lgan yopiq elektr zanjirini yaratmaydi. Elektr toki tanadan o‘tishi uchun tanadagi ikkita nuqta orasidagi potentsial farq kerak. Qush bitta simga o‘tirganda, uning ikkala oyog‘i bir xil elektr potentsialiga ega bo‘lgan bir xil simga tegadi. Bu shuni anglatadiki, potentsial farq yo‘q va shuning uchun qushning tanasi orqali oqim harakati uchun hech qanday sabab yo‘q.
Nima uchun odamni elektr toki uradi?
Inson tanasi tok o‘tishi mumkin bo‘lgan elektr zanjirini tugatganida elektr toki urishi mumkin. Bu odam turli xil elektr potentsialiga ega bo‘lgan ikkita nuqtaga tegsa sodir bo‘ladi (masalan, bitta oqim simi va erga ulangan sim yoki boshqa potentsialga ega boshqa sim).
Bir xil potentsialga ega bo‘lgan bitta simda o‘tirgan qushlardan farqli o‘laroq, odam odatda nolga yaqin potentsialga ega bo‘lgan yerda bo‘ladi yoki erga ulangan simga tegib ketadi. Agar biror odam yuqori potentsialli simga tegsa, sim va yer o‘rtasida potentsial hosil bo‘ladi bor. Bu farq elektr tokining tanadan o‘tishi uchun sharoit yaratadi, chunki u turli potentsialga ega nuqtalar orasidagi o‘tkazgichga aylanadi. Natijada, oqim inson tanasi orqali harakatlana boshlaydi, bu esa elektr toki urishiga olib keladi.
Potensial farq qanchalik katta bo‘lsa va oqim kuchi qanchalik baland bo‘lsa, inson tanasi uchun, shu jumladan hayot uchun xavfli oqibatlarga olib keladi.
Bir qarashda, elektr energiyasi odamlar o‘ylaganchalik xavfli emasdek tuyulishi mumkin. Nazariy jihatdan, elektr simlari bilan yerga tegmasdan xavfsiz ishlash mumkin, ammo amalda hatto tajribali elektrchilar ham ishlashdan oldin tarmoqni to‘liq o‘chirishni afzal ko‘rishadi. Kuchlanish ostida ishlashning afzalliklari minimal va xavf juda yuqori hisoblanadi.
