Ko‘pchiligimiz bolaligimizdan dunyodagi eng qimmat metall oltin deb hisoblaymiz. Sal ulg‘ayib, qimmatroq metall – platina ekanligini bilganmiz. Hozirgi kunga kelib, platina dunyodagi eng qimmat metall emas. Boshqa, qimmatroq metallar ham bor. Lekin qaysi biri?
Sayyoramizda turli xil kimyoviy va biologik elementlar mavjud, ammo ularning barchasi ham tabiatda tez-tez uchramaydi. Bu esa muayyan moddaning narxiga ta’sir yetuvchi va belgilovchi omillardan biridir.
Narxlar haqiqatan ham astronomik deb ataladigan va eng qimmat metallar sarasiga Kaliforniya-252 va osmiy-187 izotoplari kiradi.
1. Kaliforniy-252
Kaliforniy-252 ning 10 grammi “atigi” 1 million dollar turadi. Umuman, dunyoda bu metallning 5 grammidan ko‘pi yo‘q. Bu radioaktiv modda bo‘lib, parchalanish davrida uning bir grami 200 kilogramm radiy chiqargan energiyaga teng.
2. Osmiy-187
Ushbu metalning mayda kristalli kukun shaklidagi narxi 200 000 AQSH dollarni tashkil etadi. U Kalifornium singari faqat izotop shaklida mavjud. U tabiatda sof shaklda uchramaydi, ekstraksiya (moddani kimyoviy usul bilan ajratib olish) juda murakkab jarayon bo‘lib, uning davomiyligi to‘qqiz oydan iborat.
3. Rodiy
Rodiyning bir gramm narxi – 113,1 dollar. Rodiy moddasining birinchi ikkitasidan farqi, u tabiatda sof shaklda uchraydi. Umuman olganda, dunyoda rodiy miqdori bir necha tonnaga baholanmoqda. Rodiy har yili qazib olinadi, o‘lchovi atigi yuz kilogrammdir. Tashqi tomondan, metall alyuminiyga o‘xshaydi, ammo uning zichligi judayam yuqori.
4. Platina
Platinaning 1 gramm bahosi 52,7 AQSH dollari. Platinani oq oltin deb ham atashadi. U tabiatda sof shaklda, ko‘pincha boshqa metallar bilan qotishmalarda sodir bo‘lmaydi. Ajratish boshqa kimyoviy reaksiyalar yordamida azot va xlorid kislota aralashmasi bo‘lgan maxsus qozonlarda amalga oshiriladi.
5. Oltin
Oltinning 1 grami 56,9 dollar turadi. Bu dunyodagi eng mashhur metall hisoblanadi. Tabiatda oltin faqat sof shaklda uchraydi, u korroziyaga uchramaydi, bir hil, ixcham, zargarlik buyumlari yasash uchun ideal: bir grammdan 2,4 km.(!) uzunlikdagi simni chizish mumkin.
6. Osmiy
Osmiyning 1 grami 41,6 dollar turadi. Metal nomi uning yoqimsiz hidan kelib chiqqan bo‘lsa ajabmas (yunoncha “osme” – hid). Tabiatda u sof shaklda uchramaydi, faqat minerallar tarkibida iridiy bilan birga uchrab turadi. Yer qobig‘ida juda oz osmiy mavjud bo‘lib, bu uning yuqori narxiga ta’sir qiladi. Amerika Qo‘shma Shtatlarida yiliga taxminan 100 kilogramm osmiy qazib olinadi.
7. Iridiy
Iridiyning 1 grami 35 dollar. Qalayga o‘xshash kumush-oq rangga ega. Yuqori qattiqlik va og‘irlikka ega bo‘lgani bilan u juda nozik. Platinaga qo‘shimcha sifatida ishlatiladi. Hatto 1:10 nisbatda ham hosil bo‘lgan qotishma platinadan uch baravar qattiqroq. Shuni ta’kidlash kerakki, iridiy va platina qotishmasidan og‘irlik va uzunlik standartlari ishlab chiqariladi.
8. Ruteniy
Bir gramm ruteniy metali uchun bozorda 28 dollar to‘lashadi. U platina guruhiga kiritilgan qattiq, ammo juda mo‘rt metall hisoblanadi. Ko‘pincha elektronika sanoatida rezistorlar va bosma sxemalarni ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Uning yordami bilan xlor ham olinadi.
9. Palladiy
Paladiyning 1 gramm narxi 21,2 dollarni tashkil etadi. Chiroyli oq rangga ega. Metall ancha yengil, egiluvchan, oson eriydi, korroziyaga chidamli. Paladiy boshqa platina guruhidagi metallarga nisbatan yuqori egiluvchanlika ega.
10. Kumush
Kumush – zargarlik buyumlarida ishlatiladigan eng arzon metallardan biridir. Kumush juda ko‘p xususiyatlarga ega va shu bilan birga uning narxi gramm uchun 1,1 dollardan oshmaydi. Kumush ko‘plab ayollarning sevimli metallidir :).
