Bolaga aql-idrok, intellekt nasl orqali kimdan o‘tadi: otadanmi yoki onadan? Kembrij universiteti, Ulm universiteti va Glazgo tibbiy tadqiqotlar va jamoat salomatligi ijtimoiy Kengashi olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar bu savolga javob berdi.
Ma’lumki, bolalar otaning ham, onaning ham genlarini meros qilib olishadi, ammo agar biz tug‘ilmagan bolaning aql-idrokini shakllantiradigan gen kodi haqida gapiradigan bo‘lsak, unda bu yerda onaning genlari muhim rol o‘ynaydi. Haqiqat shundaki,”intellekt geni” X-xromosomasida joylashgan. Ayollarda ikkita X xromosomasi bo‘lganligi sababli, bu onaning aql-idrokini chaqaloqqa o‘tkazish uchun ikki baravar ko‘p imkoniyatlarga ega ekanligini anglatadi. Ushbu sohadagi birinchi tadqiqotlardan biri 1984 yilda Kembrij universitetida o‘tkazilgan. O‘sha vaqtda olimlar miyaning evolyusiyasini va genomning kondisionerligini tahlil qildilar va ona genlari homila miyasida fikr markazlarini rivojlantirishga eng katta hissa qo‘shadi degan xulosaga kelishdi.
Bundan tashqari, Ulm universiteti tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, otaning x xromosomasi bola miyasining shakllanishiga deyarli ta’sir qilmaydi. Holbuki, onaning XX xromosomalari bevosita ta’sir qiladi. U quyidagicha ishlaydi: “intellekt genlari” otadan ham, onadan ham kelsa, otalik geni o‘chiriladi va shu bilan onalik genlarini faollashtiradi.
Olimlar 1994 yilda Glazgo tibbiy tadqiqotlar va Sog‘liqni saqlash bo‘yicha ijtimoiy Kengashida tadqiqot o‘tkazdilar. Unda 12686 va 14 yoshdagi 22 respondent ishtirok etdi. Tadqiqotchilar irq, ta’lim, ijtimoiy-iqtisodiy holat kabi bir qancha omillarni hisobga olishdi va aqlning eng yaxshi ko‘rsatkichi onalarning IQ ekanligini aniqladilar.
Ona va tug‘ilmagan bola o‘rtasidagi hissiy aloqaning ahamiyati Vashington universiteti tadqiqotchilari tomonidan isbotlangan. Onaning homilaga nisbatan nozik hissiyotlari tug‘ilmagan bola miyasining ba’zi qismlarini rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Yetti yil davomida olimlar onalarning farzandlari bilan aloqasini tahlil qildilar va ona hissiy qo‘llab-quvvatlasa va bolalarining intellektual ehtiyojlarini qondirsa, ularning gippokampi (miyaning limbik tizimining bir qismi, bu mexanizmlarda ishtirok etadi, hissiyotlarni shakllantirish, diqqatni jalb qilishda teta ritmini hosil qiladi. — tahr.) onalaridan hissiy jihatdan uzoq bo‘lgan bolalarga qaraganda 10% ko‘proq ekanligi tasdiqlandi.
AQSHning Minnesota universiteti olimlari ikki yoshga to‘lmagan, onalariga kuchli bog‘langan bolalar murakkab fikrlashni talab etuvchi o‘yinlarni o‘ynash ehtimoli ko‘proq, qat’iyatli va mayda-chuyda narsalarga nisbatan kamroq xafa bo‘lishlarini aniqladilar.
Shunday qilib genetik tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, o‘g‘il farzanddagi intellekt, ya’ni aqlli va dono bo‘lishi faqat onasidan o‘tadi. To‘g‘riroq qilib aytganda, onasining dadasidan o‘tadi. Agar ota daho bo‘lsa qiziga yarmi, 50% o‘tadi. Qizining o‘g‘liga esa 100% o‘tadi.
Yuqorida aytilganlarning barchasiga qaramay, otalar umidsizlikka tushmasliklari kerak, chunki ular o‘z farzandlarining rivojlanishiga, ayniqsa bolalarga hissiy munosabatda bo‘lish orqali katta hissa qo‘shishlari mumkin.
