Tezlik ko‘p odamlarni mast qiladi. Ko‘pgina mashhur poygachilar o‘z kasblarini hayotning ma’nosi deb atashadi va odam tezlik cho‘qqisida boshdan kechiradigan tuyg‘u, eng ajoyib va tajribali tuyg‘u bo‘lishi mumkin.
Odamlar tez harakat qilib, tezlikni yanada oshirish mumkin deb o‘ylashadi. Aslida, tezlikning ham chegarasi bor. Dunyoda eng yuqori tezlik bor, uni oshirib bo‘lmaydi – bu kosmos bo‘shlig‘i, vakumdagi yorug‘lik tezligidir. Bu tezlik 299 792 km/s ga teng. Bu sekundiga uch yuz ming kilometrdan bir oz kamroq, ammo bizning Koinotimizda hech kim va hech narsa soniyasiga uch yuz ming kilometr tezlikda harakatlana olmaydi. Yorug‘lik tezligi bu tezlik chegarasidir. Yorug‘lik Quyoshdan Yerga 8 daqiqada etib keladi va undan tezroq uchish mumkin emas.
Yorug‘lik tezligi haqidagi bu hayratlanarli narsa birinchi marta buyuk fizik Albert Eynshteyn tomonidan bundan yuz yil oldin o‘zining nisbiylik nazariyasida keltirib o‘tgan. Eynshteyn tomonidan yaratilgan, juda g‘alati, ammo tajriba va kuzatishlar bilan to‘liq tasdiqlangan nazariya nisbiylik nazariyasi deb ataladi. Nisbiylik nazariyasiga ko‘ra, agar Yerdan uchirilgan kosmik kemaning tezligi yorug‘lik tezligiga yaqinlashsa, biz uchun bu kemadagi vaqt sekinlashadi va masofalar qisqaradi. Bunday sayohatdan qaytgan kemasi uchuvchisi Yerda qolgan egizak akasidan yoshroq bo‘lar edi. Keng miqyosdagi koinot biz bilgan dunyodan butunlay boshqacha bo‘lib chiqdi, lekin bu juda qiziqarli, shunday emasmi?
Nima uchun yorug‘lik tezligidan oshib ketish mumkin emas?
Nega yorug‘lik tezligi bizga haqiqatan ham uzoqqa uchishimizga imkon bermaydi? Masalan, yorug‘lik tezligida qo‘shni galaktikalarga sayohat qilsak bo‘ladiku?
Darhaqiqat, dunyo haqida hali biz bilmagan narsalar ko‘p ekan. Olamning kosmik tezlik chegarasi yorug‘lik tezligi bilan belgilanadi, c = 299,792,458 m / s va hech narsa tezroq harakat qila olmaydi. Ushbu tezlik chegarasiga erishish uchun zarralar massasiz bo‘lishi kerak va massaga ega bo‘lgan boshqa zarrachalar bu tezlikka erisha olmaydi. Shunday qilib, faqat yorug‘lik zarralari, fotonlar bu tezlikda harakatlana oladi.
Tezlik haqida qiziqarli faktlar
1. Ma’lum bo‘lgan eng katta tezlik – yorug‘lik tezligidir (299 792 458 m/s).
2. Xalqaro kosmik stansiya soatiga 27 700 kilometr tezlikda aylanadi.
3. Qaynayotgan suv molekulalari sekundiga taxminan 650 metr tezlikda harakatlanadi.
4. To‘pning zarbasidan so‘ng darhol parvoz tezligi o‘rtacha 250-270 km/soatni tashkil qiladi.
5. Dunyodagi eng sekin sutemizuvchi bu dangasa. U daqiqasiga taxminan ikki metr tezlikda harakat qiladi.
6. Inson erishgan eng yuqori tezlik 39 897 km/soat.
7. Sayyoramizdagi eng tezkor jonzot bu lochindir. U soatiga 322 km tezlikda o‘ljaga tashlanadi.
8. Shishadagi yoriqlar tarqalish tezligi taxminan 5000 km/soat.
9. Yerdagi eng kuchli shamollar Antarktidada, Viktoriya vodiysida esadi. U yerda shamol tezligi sekundiga 215 metrga etadi ( Antarktida haqida qiziqarli ma’lumotlarni ko‘ring ).
10. Quruqlikdagi eng tezkor jonzot gepard bo‘lib, qisqa masofalarda soatiga 96 km tezlikka erisha oladi.
11. Yugurgan odam erishgan eng yuqori tezlik 48,7 km/soat.
12. Grizzli ayiqlari soatiga 60 km tezlikda yugura oladi, bu yaxshi poyga otining tezligiga teng.
13. Eng tez baliq yelkanli baliq bo‘lib, tezligi soatiga 100 km ga etadi.
14. Dunyodagi eng tez mototsikl – bu o‘zgartirilgan Suzuki Hayabusa. U 502 km/soat tezlikka erishdi.
15. Eng tezkor avtomobil Bugatti Veyron Super Sport bo‘lib, maksimal tezligi soatiga 431 km.
16. Umuman olganda, avtomobillar uchun tezlik rekordi 1997 yilda, britaniyalik haydovchi Endi Grin “Thrust SSS” reaktiv avtomobilida 1227 km/soat tezlikka erishib, tovush to‘sig‘ini buzgan paytda o‘rnatildi.
17. Dunyodagi eng tezkor samolyot X-43A eksperimental dron bo‘lib, u 11 200 km/soat tezlikda harakatlana oladi.
