Ta’lim / Образование

Тўртинчи синфда ўқиб юрган вақтимда мени “Миллиарддан катта сон қандай номланади?”, “Номлари қаердан келиб чиққан?”, “Энг катта сон қандай номланади?” каби саволлар жуда қизиқтирарди. Анча вақт бу саволларга жавоб топиш мақсадида турли манбалардан жавоб изладим. Интернет тармоғи юртимизга кириб келиши билан маълумот топиш анчагина тезлашди. Эндиликда бошқалар “Дунёдаги энг катта сон қандай номланади?” деган саволига жавоб олишлари учун ўзим излаб топган маълумотларни бошқалар билан баҳам кўришга қарор қилдим.

Бу саволга аниқ ва лўнда жавоб бериш мумкин эмас… Тўғри, қоғоз ёки компьютер экранига «бир» рақами кетидан истаганча «нол» қўйиб ёзиб, саноқни катталаштириб мумкин. Аммо кўпчилик уларни қандай номланишини билмаса керак…

Асанкхейя

Интернет тармоғининг баъзи сайтларида дунёдаги энг катта сон сифатида буддавийларнинг асанкхея сони келтирилган. Унга «бир» кетидан 140 та «нол» ёзилади. Ушбу сўзнинг ўзи эса «сон – саноқсиз, чексиз» дея таржима қилинади.

Гугол ва гуголплекс

Шунингдек гугол (10¹⁰⁰) сони энг катта сонлардан бири сифатида қабул қилинган. Ушбу сонни ёзиш учун «бир» рақамидан кейин 100 та «нол» қўйилади. Уни 1938 – йилда америкалик математик Эдвард Каснер муомалага киритган.

Гугол сонининг дунёга келиши ўзига хос ҳолатда юз берган, чунки таржима қилинмайдиган номнинг муаллифи сифатида олимнинг … 9 яшар жияни келтирилади. Гугол бутун дунёга энг таниқли қидирув тизими сифатида танилишидан олдин (аслида биз билган қидирув тизими googol сўзини назарда тутади), 1920 йилда болаларни катта сонлар ёрдамида қизиқтириш учун уйлаб топилган.

Эдвард Каснер

Ушбу мақсадда таниқли математик Эдвард Каснер (расмда) ўзининг икки жияни – Мильтон ва Эдвин Сироттларни Нью-Джерси Palisades бўйлаб сайр қилиш учун табиат қуйнига олиб чиқади. Сайр вақтида улар билан суҳбатлашиб энг катта сон сифатида қандай номни эшитишни хохлашларини сўрайди. Шундай тўққиз ёшлик Мильтон “гугол’’ номини таклиф этади. Жияни ушбу номни қаердан олгани ҳақида тарихда маълумотлар сақланмаган, аммо Каснер 10¹⁰⁰ ёки бир рақамидан сўнг 100 та ноль келувчи сон бугундан бошлаб гугол дея номланади дея изох берган.

Ёш математик Мильтон бу билан чекланиб қолмасдан, илм ахлига бунданда катта сон – гуголплексни таклиф этган. Ушбу сон Мильтоннинг фикрича, 1 дан кейин сиз чарчаб қолгудай бўлганча ноль бормуш. Бу қанчалик қизиқарли бўлмасин, Каснер расмий тарзда таъриф бўлиши керак деган фикрда эди. Кейинчалик у 1940-йилда чоп этилган “Математика ва тасаввур’’ китобида “тасодифий ҳазилкаш ўта бардошли бўлгани учун Альберт Эйнштейндан ўтадиган буюк математик бўлиши ҳеч гап эмас” деб ёзади.

Ҳозирда дунёда ишлатилатилётган энг катта сонлар қуйидагилардир:
(Диққат, жудаям катта сонлар!)